جزوه و سوالات اسناد تحولی و فلسفه تعلیم و تربیت ۱۴۰۴

قسمتی از جزوه اسناد تحولی و فلسفه تعلیم و تربیت:

بخش نخست : مبانی ،مفاهیم و تعاريف كلیدی فلسفه تربیت در جمهوری اسلامی ايران
الف – مبانی عام
هر ديدگاه و نظريه يا طرح وبرنامه ي تربیتی ويا الگوي تربیتی مشتمل بر شماري از گزاره هـاي تجـويزي مربوط به هدايت تربیت (ناظر به تعريف، غايت، اهداف و اصول تربیت يا تعیین محتوا، ابزار، روشها، مراحـل و ديگر عناصر و مؤلفه هاي تربیت) است كه پذيرش آنها، صرفا با توجه به اعتبار مفروض مجموعه ای ديگـر از گزاره ها با عنوان «مبانی تربیت» ، امري مدلل و منطقی به نظر می رسد.

مبانی تربیت از هستی جهان و انسان و نیز جايگاه و موقعیت شايسته آدمی در هستی (يعنـی نسـبت او بـا خالق هستی و ديگر موجودات، وضعیت مطلوب زندگی انسان و غايت آن، سرمايه ها، امکانات، توانـايی هـا، ظرفیت ها، ضعفها و محدوديت ها) و نیز از قوانین، سنتها، ضرورت ها و شرايطی بحث میکنند كه حیات انسان و نحوه تحول در آن را تحت تأثیر قرار میدهند =(مبانی عام)ويا تصويری از واقعیات تربیتی و نحوه تغییـر وتحول در آنها را ارائه میکنند=(مبانی اختصاصی) و بر اساس اين دو نوع مبانی، انواع گزاره های تجويزی در باره تربیت شکل گرفته و قابل تايید و اجرا می شوند.

به طور كلی می توان مبانی عام تربیت را، به لحاظ محتوا و نوع نقش آفرينی، به سه بخش تقسیم كرد:
۱-بعضی از مبانی تربیت از سنخ قضايای فلسفی و مدلّلی هستند كه در جهان بینی و نظام ارزشی معتبـر و مقبول جامعه (يا به تعبیر ديگر در دين و فلسفه اجتماعی) اموري مسلم و مفروض اند.

از اين گروه مبـانی میتوان در استنباط گزاره هاي مربوط به تعريف تربیت و بیان غايت، اهداف و اصول ان استفاده نمود. لذا ايـن دسته، از بنیادی ترين گزاره هاي علوم تربیتی به طور عام و فلسفه تربیت به طور خاص به شمار می رونـد و بايد آنها را «مبانی اساسی تربیت» نامید.

۲-برخی ديگر از مبانی تربیت گزاره هاي توصیفی ـ تبیینی يا تجويزي (اما تجربی و قابل آزمونی) هستند كه از علوم تجربی و كاربرديِ مرتبط با تربیت سرچشمه میگیرند (يعنی علوم داراي نتايج قابل آزمون توسـط تجربه نظیر جامعه شناسی تربیتی، روانشناسی تربیتی، مديريت آموزشی، برنامه ريـزي درسـی، تکنولـوی آموزشی و اقتصاد آموزش و پرورش.)

هرچند براي تبیین و تجويز تفصیلی روش ها و برنامه هـای تربیتـی و تعیین جزئیات چگونگی تحقق انواع تربیت، می توان و بايد از اين سنخ مبانی بهره‌مند شد (البته بـه شـرط آنکه پیش فرضها و مفروضات فلسفی آنها با مبانی اساسی مقبول تربیت منافات نداشته باشند يا آنکه بتوانیم با التزام به مبانی اساسی تربیت به نقد و تعديل، تفسیر مجدد و بازپردازی مفاهیم و يافته هاي نظری اين علوم ـ بپردازيم.)

۳-همچنین، تحقق جريان تربیت (به ويژه در اَشکال رسمی) در هر جامعه، به لحاظ جنبه اجتماعی آن، به ناچار مستلزم پذيرش مجموعه ای از گزاره هاي تجويزی (با ماهیت سیاسی و يا حقوقی) است، كه در قالب قانون اساسی يا قوانین موضوعه، مورد قبول عموم آحاد جامعه قرار گرفته است و تبیین و تجويز نحوه تحقق تربیت يا الزام افراد حقیقی، شخصیت های حقوقی و نهادهای اجتماعی نسبت به رعايت حقوق ومسئولیت هاي تربیتی، تنها با فرض پذيرفتن اين نوع گزاره ها، قابل توجیه قانونی و اخلاقی است.

لذا، بايد اين مجموعه را به مثابه «مبانی سیاسی و مبانی حقوقی تربیت» قلمداد كنیم. هرچند ابتنای بر اين مبانی، نیز صرفاً ذيـل مبـانی اساسی تربیت (به شرط سازگاري با آنها) و براي تبیین و تجويز نحوه تحقق اين جريان يا جهت توجیه قانونی و اخلاقی الزام افراد حقیقی، شخصیتهای حقوقی و نهادهاي اجتماعی، نسبت به رعايت حقوق و مسـئولیتهاي تربیتی خود يا ديگران، امکانپذير است.

براساس آنچه گذشت، اينك در بخش مبانی عام ، مجموعه اي از مبانی اساسی تربیت ومفاهیم كلیدی عام مبتنی بر آنها،بیان می شود.

۱-مبانی اساسی تربیت
بديهی است كه در تدوين فلسفه تربیتی جامعه ي اسلامی ـ يعنی الگوي كلان جهت دهنده بـه فرآينـد تربیت در كشوري كه اكثريت افراد آن دين اسلام را به عنوان دينِ حق (آئین الهی بیانگر جهان بینی و نظـام معیار حاكم بر ابعاد فردي وجمعی حیات انسان) برگزيده اند و لذا نظام فکري، اعتقـادي و ارزشـی اسـلام برشئون مختلف زندگی مردم آن حاكم است.

براي شناخت مبانی اساسی تربیت (وديگر مبانی تربیت) بايد بر ديدگاه اسلامی، تکیه كرد؛ زيرا گزاره های بنیادی برگرفته از نصوص دينی اسلام را، (كه به توصیف و تبیـین حقیقت هستی (خدا و جهان،) انسان، معرفت آدمی و ترسیم نظام ارزشها) میپردازند، نه تنها می توان در ذيل مبانی اساسی تربیت قرارداد، بلکه پس از قبول عقلانی اصل دين و بر اساس لزوم هماهنگی يافته هـاي عقـل (حجت درونی) با داده هاي وحی (حجت بیرونی،) بايد مفاد تعالیم قطعی دين در اين موارد را محور اصلی و مصباح حقیقی فهم اين گروه از مبانی تربیت به شمار آوريم.

بنابراين برای تبیین مبانی اساسـی تربیـت بـر اساس ديدگاه اسلامی بايد از تعالیم بنیادي اسلام و معارف اصـیل اسـلامی بهـره منـد شـويم؛ چنانچـه در موضوعاتی كه مستقیماً به هدايت دينی مربوط نیستند و متون دينی، با توجه به توانايی عقلانی بشر، بـه آنهـا نپرداخته اند، بايد به سراغ انديشه و تفکر استدلالی بشر رفت و به خصوص با توجه به هماهنگی يافته های عقل با داده هاي وحی، می توان از دستاوردهاي دانش فلسفه با رويکرد اسـلامی (ديـدگاه مشـهور فیلسـوفان مسلمان، به ويژه پیروان حکمت متعالیه) استفاده برد كه در عین تکیه بر برهان و اسـتدلال، از مفـاد تعـالیم اسلامی الهام گرفته يا با مضامین آنها هماهنگ می باشند.

بنابراين ، مبانی اساسی تربیت (كه با توجه به منشأ و نوع اعتباربخشی اين دسته از مبـانی تربیـت، تعبیـر «مبانی دينی وفلسفی تربیت» هم به آنها قابل اطلاق است) «مجموعه قضاياي مـدللی هسـتند كـه تبیـین چیستی، چرايی و چگونگی تربیت، بر اساس ديدگاه اسلامی، با توجه به آنها صورت میپذيرد و از آموزه هـاي وحیانی اسلام و معارف اصیل اسلامی يا از تبیین هاي مدلل در دانش فلسفه با رويکرد اسلامی، به دست آمده اند.»

به هر حال، مهم ترين مبانی اساسی تربیت را میتوان بر حسب موضوع، در پنج بخش به شرح ذيـل طبقـه بندی كرد:

• مبانی هستی شناختی
  
• مبانی انسان شناختی
  
• مبانی معرفت شناختی
  
• مبانی ارزش شناختی
  
• مبانی دين شناختی