جزوه و سوالات اسناد تحولی و فلسفه تعلیم و تربیت ۱۴۰۳

قسمتی از جزوه اسناد تحولی و فلسفه تعلیم و تربیت:

بخش نخست : مبانی ،مفاهیم و تعاریف کلیدی فلسفه تربیت در جمهوری اسلامی ایران
الف – مبانی عام
هر دیدگاه و نظریه یا طرح وبرنامه ی تربیتی ویا الگوی تربیتی مشتمل بر شماری از گزاره هـای تجـویزی مربوط به هدایت تربیت (ناظر به تعریف، غایت، اهداف و اصول تربیت یا تعیین محتوا، ابزار، روشها، مراحـل و دیگر عناصر و مؤلفه های تربیت) است که پذیرش آنها، صرفا با توجه به اعتبار مفروض مجموعه ای دیگـر از گزاره ها با عنوان «مبانی تربیت» ، امری مدلل و منطقی به نظر می رسد.

مبانی تربیت از هستی جهان و انسان و نیز جایگاه و موقعیت شایسته آدمی در هستی (یعنـی نسـبت او بـا خالق هستی و دیگر موجودات، وضعیت مطلوب زندگی انسان و غایت آن، سرمایه ها، امکانات، توانـایی هـا، ظرفیت ها، ضعفها و محدودیت ها) و نیز از قوانین، سنتها، ضرورت ها و شرایطی بحث میکنند که حیات انسان و نحوه تحول در آن را تحت تأثیر قرار میدهند =(مبانی عام)ویا تصویری از واقعیات تربیتی و نحوه تغییـر وتحول در آنها را ارائه میکنند=(مبانی اختصاصی) و بر اساس این دو نوع مبانی، انواع گزاره های تجویزی در باره تربیت شکل گرفته و قابل تایید و اجرا می شوند.

به طور کلی می توان مبانی عام تربیت را، به لحاظ محتوا و نوع نقش آفرینی، به سه بخش تقسیم کرد:
۱-بعضی از مبانی تربیت از سنخ قضایای فلسفی و مدلّلی هستند که در جهان بینی و نظام ارزشی معتبـر و مقبول جامعه (یا به تعبیر دیگر در دین و فلسفه اجتماعی) اموری مسلم و مفروض اند.

از این گروه مبـانی میتوان در استنباط گزاره های مربوط به تعریف تربیت و بیان غایت، اهداف و اصول ان استفاده نمود. لذا ایـن دسته، از بنیادی ترین گزاره های علوم تربیتی به طور عام و فلسفه تربیت به طور خاص به شمار می رونـد و باید آنها را «مبانی اساسی تربیت» نامید.

۲-برخی دیگر از مبانی تربیت گزاره های توصیفی ـ تبیینی یا تجویزی (اما تجربی و قابل آزمونی) هستند که از علوم تجربی و کاربردیِ مرتبط با تربیت سرچشمه میگیرند (یعنی علوم دارای نتایج قابل آزمون توسـط تجربه نظیر جامعه شناسی تربیتی، روانشناسی تربیتی، مدیریت آموزشی، برنامه ریـزی درسـی، تکنولـوی آموزشی و اقتصاد آموزش و پرورش.)

هرچند برای تبیین و تجویز تفصیلی روش ها و برنامه هـای تربیتـی و تعیین جزئیات چگونگی تحقق انواع تربیت، می توان و باید از این سنخ مبانی بهره‌مند شد (البته بـه شـرط آنکه پیش فرضها و مفروضات فلسفی آنها با مبانی اساسی مقبول تربیت منافات نداشته باشند یا آنکه بتوانیم با التزام به مبانی اساسی تربیت به نقد و تعدیل، تفسیر مجدد و بازپردازی مفاهیم و یافته های نظری این علوم ـ بپردازیم.)

۳-همچنین، تحقق جریان تربیت (به ویژه در اَشکال رسمی) در هر جامعه، به لحاظ جنبه اجتماعی آن، به ناچار مستلزم پذیرش مجموعه ای از گزاره های تجویزی (با ماهیت سیاسی و یا حقوقی) است، که در قالب قانون اساسی یا قوانین موضوعه، مورد قبول عموم آحاد جامعه قرار گرفته است و تبیین و تجویز نحوه تحقق تربیت یا الزام افراد حقیقی، شخصیت های حقوقی و نهادهای اجتماعی نسبت به رعایت حقوق ومسئولیت های تربیتی، تنها با فرض پذیرفتن این نوع گزاره ها، قابل توجیه قانونی و اخلاقی است.

لذا، باید این مجموعه را به مثابه «مبانی سیاسی و مبانی حقوقی تربیت» قلمداد کنیم. هرچند ابتنای بر این مبانی، نیز صرفاً ذیـل مبـانی اساسی تربیت (به شرط سازگاری با آنها) و برای تبیین و تجویز نحوه تحقق این جریان یا جهت توجیه قانونی و اخلاقی الزام افراد حقیقی، شخصیتهای حقوقی و نهادهای اجتماعی، نسبت به رعایت حقوق و مسـئولیتهای تربیتی خود یا دیگران، امکانپذیر است.

براساس آنچه گذشت، اینک در بخش مبانی عام ، مجموعه ای از مبانی اساسی تربیت ومفاهیم کلیدی عام مبتنی بر آنها،بیان می شود.

۱-مبانی اساسی تربیت
بدیهی است که در تدوین فلسفه تربیتی جامعه ی اسلامی ـ یعنی الگوی کلان جهت دهنده بـه فرآینـد تربیت در کشوری که اکثریت افراد آن دین اسلام را به عنوان دینِ حق (آئین الهی بیانگر جهان بینی و نظـام معیار حاکم بر ابعاد فردی وجمعی حیات انسان) برگزیده اند و لذا نظام فکری، اعتقـادی و ارزشـی اسـلام برشئون مختلف زندگی مردم آن حاکم است.

برای شناخت مبانی اساسی تربیت (ودیگر مبانی تربیت) باید بر دیدگاه اسلامی، تکیه کرد؛ زیرا گزاره های بنیادی برگرفته از نصوص دینی اسلام را، (که به توصیف و تبیـین حقیقت هستی (خدا و جهان،) انسان، معرفت آدمی و ترسیم نظام ارزشها) میپردازند، نه تنها می توان در ذیل مبانی اساسی تربیت قرارداد، بلکه پس از قبول عقلانی اصل دین و بر اساس لزوم هماهنگی یافته هـای عقـل (حجت درونی) با داده های وحی (حجت بیرونی،) باید مفاد تعالیم قطعی دین در این موارد را محور اصلی و مصباح حقیقی فهم این گروه از مبانی تربیت به شمار آوریم.

بنابراین برای تبیین مبانی اساسـی تربیـت بـر اساس دیدگاه اسلامی باید از تعالیم بنیادی اسلام و معارف اصـیل اسـلامی بهـره منـد شـویم؛ چنانچـه در موضوعاتی که مستقیماً به هدایت دینی مربوط نیستند و متون دینی، با توجه به توانایی عقلانی بشر، بـه آنهـا نپرداخته اند، باید به سراغ اندیشه و تفکر استدلالی بشر رفت و به خصوص با توجه به هماهنگی یافته های عقل با داده های وحی، می توان از دستاوردهای دانش فلسفه با رویکرد اسـلامی (دیـدگاه مشـهور فیلسـوفان مسلمان، به ویژه پیروان حکمت متعالیه) استفاده برد که در عین تکیه بر برهان و اسـتدلال، از مفـاد تعـالیم اسلامی الهام گرفته یا با مضامین آنها هماهنگ می باشند.

بنابراین ، مبانی اساسی تربیت (که با توجه به منشأ و نوع اعتباربخشی این دسته از مبـانی تربیـت، تعبیـر «مبانی دینی وفلسفی تربیت» هم به آنها قابل اطلاق است) «مجموعه قضایای مـدللی هسـتند کـه تبیـین چیستی، چرایی و چگونگی تربیت، بر اساس دیدگاه اسلامی، با توجه به آنها صورت میپذیرد و از آموزه هـای وحیانی اسلام و معارف اصیل اسلامی یا از تبیین های مدلل در دانش فلسفه با رویکرد اسلامی، به دست آمده اند.»

به هر حال، مهم ترین مبانی اساسی تربیت را میتوان بر حسب موضوع، در پنج بخش به شرح ذیـل طبقـه بندی کرد:

• مبانی هستی شناختی
  
• مبانی انسان شناختی
  
• مبانی معرفت شناختی
  
• مبانی ارزش شناختی
  
• مبانی دین شناختی